Piotr Grącikowski

Polonista, bibliotekarz, judaista i etnograf. Przyjaciel i towarzysz poszukiwań naukowych. Piotr Grącikowski zmarł w nocy z 3 na 4 stycznia 2021 roku w wieku 44 lat. Mimo trudów choroby do ostatnich dni pozostał pogodny, kreatywny, otwarty na innych ludzi i zmiany. Bardzo będzie nam go brakowało.

W 2005 roku Piotr zgłosił się do Zakładu Studiów Żydowskich UWr z pomysłem napisania rozprawy doktorskiej. Bardzo szybko wybór padł na żydowską etnografkę Reginę Lilientalową. Czasem żartowaliśmy, że Lilientalowa stała się największą miłością jego życia. Za tym żartem krył się podziw dla jego oddania pracy naukowej i prawdziwej pasji badawczej. Obroniona w 2013 roku praca doktorska pt. Portret przedwojennej etnografki żydowskiej Reginy Lilientalowej to doskonałe studium biograficzne jednej z najważniejszych, a jednocześnie jednej z najbardziej zapomnianych postaci w dziejach żydowskiej etnografii w Europie Środkowo-Wschodniej. Jak pisała recenzentka, prof. Haya Bar-Itzhak, praca Piotra doskonale pokazuje przyczyny tego zapomnienia, a jednocześnie „koryguje tę niesprawiedliwość”. W nieco zmienionej wersji rozprawa stała się obszernym wprowadzeniem do Piotrowego opus magnum, Pism etnograficznych Reginy Lilientalowej, które przez ostatnie lata przygotowywał do druku. Piotr sczytał każdą odnalezioną w archiwach fiszkę Lilientalowej, porównał z odnalezionymi rękopisami każdy jej artykuł, uzupełnił, skorygował i przygotował do wydania, które pod wieloma względami ustanawia nowy, złoty standard krytycznej edycji naukowej. Ta monumentalna, od dawna wyczekiwana praca jest niemal gotowa. Na pewno przez wiele kolejnych dekad nie tylko będzie służyła badaczom etnografii żydowskiej, ale będzie też przypominała nam o życiu i naukowych pasjach Piotra. Ale też o jego dowcipie, niesforności, cieple, uśmiechu.

Żegnaj, Przyjacielu.

– literaturoznawca i bibliotekarz, niesforny uczeń Profesora Woronczaka, Profesora Wodzińskiego i Doktora Wilczura, nadworny karykaturzysta wrocławskiej judaistyki, przyszywany wnuk Reginy Lilientalowej, członek Imponderabilijnego Klubu Profesora Bednarka, pracownik Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, współredaktor „Najes” Semestralnika Katedry Judaistyki Uniwersytetu Wrocławskiego, wydawca Sporadnika Obsesjograficznego „Seplencja”. Zajmuje się etnografią żydowską, kolekcjonuje różne wydania gry we „Flirt towarzyski”, w wolnych chwilach robi to, czego nie zdążył zrobić w chwilach zajętych. Nie uprawia dżoggingu, trekkingu ani klabbingu. Za swoją dysertację Portret przedwojennej etnografki żydowskiej Reginy Lilientalowej napisaną pod kierunkiem prof. Wodzińskiego otrzymał I wyróżnienie w Konkursie im. Majera Bałabana na najlepsze prace doktorskie i magisterskie o tematyce żydowskiej, organizowanym przez Żydowski Instytut Historyczny im. E. Ringelbluma w kategorii najlepsze prace doktorskie (2016).

Publikacje

  • Okruchy pamięci, czyli co wiemy o judaikach ze zbiorów Muzeum Etnograficznego w Warszawie = Slivers of memory: what we know about the Jewish collection of the Ethnographic Museum in Warsaw, „Etnografia Nowa” (2015–2016) nr 07–08, s. 46–59.
  • Wierzenia i praktyki ludu żydowskiego związane z menstruacją: rzecz o nienapisanej rozprawie Reginy Lilientalowej, [w:] Mykwa – rytuał i historia, red. Joanna Lisek, Wrocław 2014, s. 157–171.
  • Regina Lilientalowa – uczona, Żydówka, kobieta, [w:] Obserwatorki z wyobraźnią. Etnograficzne i socjologiczne pisarstwo kobiet, red. Grażyna Kubica i Katarzyna Majbrody, Wrocław 2014, s. 107–130. [„Archiwum Etnograficzne”, t. 57].
  • Lilientalowa asymilatorką? Komentarz historyka, „Cwiszn” (2014), nr 3/4, s. 51–52.
  • Kilka słów o flircie jidyszowym, „Cwiszn” (2014) nr 1/2, s. 94–95.
  • Opracowanie: Gadi Kfir, Gra karciana „Flirt”, przeł. z hebr. Sara Barnea, „Cwiszn”(2014) nr 1/2, s. 96–99.
  • Tekst oraz ilustracje: Skamieniałe słowo – żywą inspiracją. Przysłowia żydowskie ze zbioru Ignacego Bernsteina, „Rita Baum” (2011) nr 17, s. 14–17.
  • Kobieta żydowska w badaniach Reginy Lilientalowej, [w:] Nieme dusze? Kobiety w kulturze jidysz, Joanna Lisek, Wrocław 2010, s. 379–400.
  • „Religion and beyond: Jewish religious life in Breslau/Wrocław”. Seventh Wrocław Conference in Jewish Studies (5–6 V 2010 r.), „Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka” (2010) nr 4, s. 709–711.
  • „Współczesna kultura żydowska”. Konferencja we Wrocławiu, „Słowo Żydowskie” (2008) nr 13/14, s. 17.
  • „Teatr Żydowski na Dolnym Śląsku w latach 1946–1968”. Otwarcie wystawy, „Słowo Żydowskie”(2008) nr 22–24, s. 20–21.
  • Regina Lilientalowa – uczona, nauczycielka, publicystka, [w:] Darczyńcy i ich kolekcje w zbiorach Biblioteki na Koszykowej, red. Alina Komornicka, Marta Parnowska, Warszawa 2008.
  • Ciężki żywot polskiego antysemity, czyli o niemożności zaufania Żydom. Studium przypadku, „Znaczenia” (2008) nr 01, s. 25–32.
  • Rozważania o bohaterze tradycyjnym na podstawie opowieści o patriarsze Jakubie (Rdz 25,19–50,26), [w:] Od starożytności do współczesności. Język – literatura – kultura. Księga poświęcona pamięci Profesora Jerzego Woronczaka, red. Irena Kamińska-Szmaj, Wrocław 2004, s. 107–122.
  • Larousse junior niemiecki, red. cz. niem. Britta Nord et al., red. wersji pol. Beata Assaf et al., przeł. Maria Derwich, Piotr Grącikowski, Katarzyna Wierchowicz, Wrocław 2004.

Konferencje

  • Wykład Od biografii do edycji. Portret etnografki żydowskiej Reginy Lilientalowej na seminarium naukowym ŻIH, Warszawa (31 stycznia 2017)
  • Referat: Mazykim, dybukim, łajcym – demonologia ludowa Żydów polskich na przykładzie opowieści Estery Rosenthal, mieszkanki Warszawy Ogólnopolska Konferencja Naukowa Postacie demoniczne w kulturze, Zakład Kultury Wizualnej Instytutu Kulturoznawstwa UMCS w Lublinie, Lublin (25 kwietnia 2017)
  • Referat: Okruchy pamięci, czyli co wiemy o judaikach ze zbiorów Muzeum Etnograficznego w Warszawie, „Etnografia i folklorystyka żydowska w Polsce do roku 1945”. Międzynarodowa Konferencja Naukowa, Państwowe Muzeum Etnograficzne w Warszawie (1–3 września 2015) r. [Współorganizator konferencji]
  • Udział w audycji radiowej Źródła (Polskie Radio, Program 2, 4 września 2015, g. 12:10)
  • Referat: Regina Lilientalowa. Prekursorka, o której zapomniano, Ogólnopolska konferencja naukowa Obserwatorki z wyobraźnią. Etnograficzne i socjologiczne pisarstwo kobiet, Muzeum Etnograficzne im. Marii Znamierowskiej-Prüfferowej,Toruń (26–27 kwietnia 2012)
  • Referat: Gry, zabawy… i co więcej? Etnograficzne spojrzenie na dziecko żydowskie na terenie dawnej Rzeczpospolitej na przełomie XIX i XX w., konferencja naukowa „Dziecko żydowskie” zorganizowana dla upamiętnienia 70. rocznicy likwidacji getta w Zamościu przez Fundację Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego oraz Pracownię Literatury Polsko-Żydowskiej KUL, Zamość (16–17 października 2012)
  • Referat: Isze, nidde, mikwe – wierzenia, zwyczaje, przesądy ludu żydowskiego związane z menstruacją. Refleksje nad nienapisaną rozprawą Reginy Lilientalowe, VIII Wrocławska Konferencja Judaistyczna „Mykwa – przestrzeń, funkcja, prawo i motyw”, Zakład Studiów Żydowskich Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław (25–26 maja 2011)
  • Referat: Regina Lilientalowa – uczona, nauczycielka, publicystka, Darczyńcy i ich kolekcje w zbiorach Biblioteki na Koszykowej. W stulecie Biblioteki. Sesja Varsavianistyczna (30 października 2007)
  • Referat „Już czas!”, czyli o ratowaniu jidysz po polsku. Regina Lilientalowa jako tłumaczka i publicystka, IV Wrocławska Konferencja Judaistyczna „Kobiety w kulturze jidysz”, Zakład Kultury Żydowskiej Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław (24–25 września 2007)